Giới thiệu

Vận đơn đường biển, (B/L – Bill Of Lading) là chứng từ chuyên chở hàng hóa bằng đường biển do người vận chuyển lập, ký và cấp cho người gửi hàng trong đó người vận chuyển xác nhận đã nhận một số hàng nhất định để vận chuyển bằng tàu biển và cam kết giao số hàng đó cho người có quyền nhận hàng tại cảng đích với chất lượng tốt và số lượng đầy đủ như biên nhận. B/L là chứng từ rất quan trọng, về nghiệp vụ giữa người gửi hàng với người vận tải, giữa người gửi hàng với người nhận hàng. Nó như là một bằng chứng về giao dịch hàng hóa, là bằng chứng có hợp đồng chuyên chở.

Vấn đề

Phương pháp chuyển phát Bill Of Lading đang được sử dụng.

Chính vì B/L rất quan trọng và có giá trị cao, nên B/L bản gốc thường được chuyển phát đảm bảo từ nơi gửi hàng tới nơi nhận hàng. Điều này có những mặt hạn chế như sau:

• Chi phí cao: Tuỳ vào quãng đường chuyển phát, chi phí phát hành và chuyển phát dao động từ $200 tới $450 cho một vận đơn.
• Thời gian chuyển lâu: Thời gian chuyển vận đơn hết trung bình từ 5-10 ngày. Đôi khi việc chuyển hàng (từ cảng tới cảng) nhanh hơn quá trình chuyển vận đơn (từ nơi đi, vận chuyển bằng xe đưa thư tới nơi tập kết, vận chuyển bằng máy bay tới nơi đến, rồi vận chuyển bằng xe đưa thư tới nơi nhận).  Hơn nữa, vận đơn được chuyển qua lại qua nhiều nơi, cụ thể: House B/L được chuyển từ Shipping Line qua Freight Forwarder, Master B/L được chuyển từ Freight Forwarder tới cho Shipper, sau đó lại shipper chuyển qua cho ngân hàng, ngân hàng gửi tiếp cho ngân hàng bên phía nhận hàng, rồi được gửi tiếp cho người nhận hàng và Freight Forwarder bên nhận hàng, sau cùng mới tới cảng và hải quan để có thể làm thủ tục lấy hàng ra.
• Vì qua nhiều bước vận chuyển và xử lý nên vận đơn có nhiều rủi ro bị thất lạc, trộm hoặc chỉnh sửa. Quá trình cấp lại vận đơn hoặc chứng thực vận đơn rất tốn kém về thời gian và tiền bạc. Cụ thể, thời gian báo mất vận đơn và phát hành vận đơn mới có thể kéo dài vài tuần. Điều này có thể gây ra hậu quả là hàng hoá bị lưu cảng, và có thể dẫn đến hư hỏng. Chi phí lưu cảng, đền bù chậm trễ hay hư hỏng có thể tiêu tốn nhiều triệu đô-la.

Giải pháp

Với sự phát triển của công nghệ Internet, việc vận chuyển một giấy tờ quan trọng, có giá trị cao như B/L sử dụng thư tín chuyển phát là lạc hậu. Nó cũng giống như việc vẫn sử dụng thư tay trong khi có thể gửi Email vậy. Đã có rất nhiều nỗ lực của các công ty nhằm số hoá vận đơn đường biển. Tuy nhiên, phần lớn vận đơn đường biển vẫn đang được sử dụng cách chuyển phát truyền thống. Một lý do dẫn đến việc áp dụng chậm vận đơn điện tử, đó là:

• Bảo mật thấp: Công nghệ lưu trữ dữ liệu tập trung tồn tại rất nhiều mặt hạn chế, nhất là việc bảo mật thông tin. Hacker có thể chỉ cần tấn công vào 1 chỗ, là có thể đánh sập hệ thống, trộm hoặc thay đổi thông tin.
• Thiếu sự minh bạch: Toàn bộ quy trình xuất nhập khẩu bao gồm rất nhiều bên tham gia. Tuy nhiên, chỉ có một công ty dịch vụ cung cấp dịch vụ vận đơn điện tử. Hoạt động của công ty này, bao gồm cả phần mềm, cơ sở dữ liệu, đều không được công khai.

Công nghệ Blockchain có thể giải quyết vấn đề này và giúp việc số hoá vận đơn đường biển trở nên phổ biến hơn, dễ tiếp cận hơn. 95% vận đơn đường biển trên thế giới vẫn sử dụng phương pháp chuyển phát giấy. Và theo thống kê của World Bank, năm 2016, số lượng container được vận chuyển trên thế giới lên tới 750 triệu chiếc và tốc độ tăng trung bình thêm 50 triệu container mỗi năm. Như vậy, công nghệ mới Blockchain nếu được áp dụng thành công sẽ giúp thế giới tiết kiệm hàng trăm tỉ đô-la mỗi năm.

Lợi ích

• Bảo mật cao: Dữ liệu về vận đơn đường biển sẽ được lưu thành nhiều bản trên nhiều máy tính, được kết nối với nhau thành 1 mạng lưới chia sẻ kiểu ngang hàng Peer-to-Peer. Như vậy, để tấn công được hệ thống và sửa thông tin, Hacker phải tấn công vào nhiều máy tính ở nhiều nơi khác nhau, điều này là không dễ dàng, vì vậy tăng tính bảo mật của cả hệ thống. Ngoài ra, dữ liệu được mã hoá và chỉ người được cấp quyền mới có thể giải mã.
• Sự minh bạch: Mỗi công ty, tổ chức tham gia vào hệ thống đều có thể lưu trữ dữ liệu, không phụ thuộc vào công ty nào và giúp họ cảm thấy an tâm hơn khi dữ liệu quan trọng của họ không do một tổ chức cụ thể nào lưu trữ, quản lý. Cách thức hoạt động của hệ thống đều được công khai và có thể kiểm tra.
• Chi phí thấp: Chi phí chuyển phát = 0.
• Thời gian chuyển gần như tức thời: Cũng giống như gửi một email, chuyển một B/L điện tử là tức thời.
• B/L không thể bị thất lạc, không thể bị chỉnh sửa.
• Sử dụng công nghệ Blockchain cho B/L giúp việc kiểm tra, tìm kiếm dễ dàng. Thông tin trên Blockchain được lưu vĩnh cửu, không thể bị sửa đổi. Sử dụng B/L điện tử giúp giảm lượng giấy sử dụng, giảm nhân sự, đồng thời tránh tối đa sai sót.

Các tổ chức sẽ được hưởng lợi từ giải pháp này nhờ giảm rất nhiều chi phí và giảm thiểu tối đa sai sót, rủi ro:

• Các công ty vận tải đường biển Shipping Lines.
• Các công ty dịch vụ vận chuyển đường biển Freight Forwarder.
• Các công ty xuất nhập khẩu Importer, Exporter.
• Khách hàng thường xuyên sử dụng vận tải đường biển như nhà bán lẻ, công ty sản xuất.

Ngoài ra, giải pháp này bao gồm cả sự tham gia của các đơn vị:

• Quản lý cảng (Port).
• Hải quan (Customs).
• Ngân hàng (Bank).

Ứng dụng thực tế

Chính vì những lợi ích to lớn có thể nhìn thấy rõ được của công nghệ Blockchain áp dụng vào B/L, một số công ty lớn trên thế giới đã bắt đầu áp dụng thử nghiệm và đã thu được những kết quả khả quan.

Pacific International Lines (PIL), một công ty ở Singapore sở hữu 150 container các loại và 18,000 nhân viên trên toàn cầu, đã phát triển và chạy thử vận đơn điện tử đường biển sử dụng công nghệ Blockchain. Công ty đã thử nghiệm cho lô hàng gồm 3,000 thùng cam (khoảng 108,000 quả cam) từ Trung Quốc, nhập cảng vào Singapore qua công ty nhập khẩu Hupco. [1]

Kết quả:

• Giảm tối đa thủ tục hành chính và thời gian cho toàn bộ quy trình B/L giảm từ 7 ngày xuống còn 1 giây.
• Công ty nhập khẩu Hupco được hưởng lợi ích từ việc có thể lấy hàng nhanh hơn cách bình thường. Điều này rất quan trọng đối với những mặt hàng tươi sống, cần thời gian chuyển phát nhanh.
• Toàn bộ giấy tờ thủ tục có thể được theo dõi thời gian thực (real-time), bảo đảm được lưu giữ an toàn không bị sửa đổi, giúp giảm tới 40% rủi ro lừa đảo.

Kết quả từ thực nghiệm trên là một cột mốc quan trọng chứng thực hiệu quả của ứng dụng này trong điều kiện thực tế.

Còn có nhiều các hãng lớn trên thế giới đã thử nghiệm và từng bước ứng dụng Blockchain vào B/L, ví dụ:

• Manuchar, công ty logistics, trading tại Bỉ hoạt động ở hơn 50 nước.
• Zim Integrated Shipping Services, công ty vận tải biển lớn nhất Israel và top 20 toàn cầu.[2]
• G2 Ocean (Gearbulk and Grieg Star) công ty ở Bắc Âu với hơn 130 tàu vận chuyển.[3]
• Maersk, công ty Logistics ở Đan Mạch, hoạt động ở 130 nước với 88,000 nhân viên. [4]

Chính phủ các nước cũng bắt đầu được tiếp cận với công nghệ mới Blockchain và thấy rõ hiệu quả của nó, và có các chương trình thúc đẩy, hỗ trợ các công ty trong việc ứng dụng công nghệ. Vào tháng 1 năm 2018, biên bản ghi nhớ được ký bởi Cảng biển Singapore MPA, hiệp hội vận tải Singapore (SSA) và Hải quan Singapore, cùng hợp tác giúp đỡ phát triển ứng dụng vận đơn điện tử, đặc biệt sử dụng công nghệ Blockchain. [5]

Về mặt pháp lý, tổ chức United Nations Commission on International Trade Law (UNCITRAL) đã công bố bộ luật mẫu áp dụng cho việc chuyển quyền sở hữu các tài liệu điện tử, ví dụ như việc chuyển giao vận đơn điện tử. Một số nước đã bắt đầu đưa vào luật chính thức, ví dụ ở Hoa Kỳ, luật của Tiểu Bang New York đã chấp nhận hợp đồng thương mại và giao dịch điện tử, bao gồm Vận đơn đường biển điện tử và các tài liệu số hoá khác được quy định trong Uniform Commercial Code (“UCC”). Ở những nước mà việc ban hành bộ luật cho các ứng dụng công nghệ chậm hơn, các công ty thường tự kết hợp với nhau và ký các hợp đồng khế ước (contractual arrangements) chấp nhận việc chuyển quyền sở hữu các văn bản, hợp đồng điện tử, bao gồm cả B/L điện tử giữa các thành viên và tổ chức.[6]

Những công ty chuyển phát lớn, như FedEx, đang kêu gọi chính phủ sớm nghiên cứu và có luật phù hợp cho công nghệ Blockchain áp dụng vào Logistics. FedEx tin rằng Blockchain là cách nhanh nhất để hiện đại hoá và làm đơn giản Logistics, giúp phục vụ nhu cầu vận chuyển hàng hoá xuyên quốc gia ngày càng tăng. Thêm vào đó, ứng dụng Blockchain sẽ giúp Hải quan hoạt động hiệu quả hơn trong việc giảm bớt hàng hoá trái phép.[7]

[1]https://container-mag.com/2019/02/01/pil-ibm-collaborate-blockchain-bill-lading-project/

[2]https://worldmaritimenews.com/archives/268583/zim-moves-forward-with-blockchain-based-bill-of-lading/

[3]https://shippingandfreightresource.com/blockchain-set-to-push-paper-bill-of-lading-into-retirement/

[4]https://techcrunch.com/2019/05/28/ibm-maersk-blockchain-shipping-consortium-expands-to-include-other-major-shipping-companies/

[5]https://www.ledgerinsights.com/singapore-blockchain-electronic-bill-of-lading/

[6]https://iccwbo.org/content/uploads/sites/3/2018/10/the-legal-status-of-e-bills-of-lading-oct2018.pdf

[7]https://bitcoinist.com/fedex-calls-to-mandate-blockchain-for-international-shipping/

Theo Techinsight